Μη μου τους κύκλους τάραττε!

… είπε ο Αρχιμήδης στον Ρωμαίο στρατιώτη, ο οποίος τον βρήκε στην παραλία την ώρα που μελετούσε κάποιο Γεωμετρικό πρόβλημα γράφοντας στην άμμο. Όμως ο στρατιώτης έβγαλε το σπαθί του και τον σκότωσε.

Η Ιστορία
Τη μέρα που οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τις Συρακούσες, το 212 π.Χ μετά από πολιορκία δύο χρόνων, ο Αρχιμήδης ο οποίος ήταν απορροφημένος στην επίλυση ενός γεωμετρικού προβλήματος κάνοντας σχήματα στην άμμο (η γραφική ύλη ήταν δυσεύρετη τότε). Όταν τον πλησίασε ένας Ρωμαίος στρατιώτης που είχε εντολή να τον οδηγήσει στον στρατηγό Μάρκελλο, λέγεται πως Αρχιμήδης του είπε αυτή τη φράση —«μη μου τους κύκλους τάραττε»— του ζήτησε δηλαδή να μη χαλάσειτους κύκλους που είχε χαράξει στην άμμο. Οπότε ο Ρωμαίος θύμωσε πολύ και τον σκότωσε, παρόλο που οι διαταγές ήταν να μην τον πειράξουν.

Αυτή του η φράση έμεινε στην ιστορία και την χρησιμοποιούμε ακόμα και σήμερα όταν θέλουμε ευγενικά και εντυπωσιακά να ζητήσουμε από κάποιον να μας αφήσει να κάνουμε τη δουλειά μας χωρίς να μας ενοχλεί.

Την είπε πραγματικά ο Αρχιμήδης τη φράση;
Δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι το είπε αυτό ο Αρχιμήδης. Αυτό συμπεραίνεται από το γεγονός ότι οι αρχαίοι συγγραφείς δεν αναφέρουν αυτό το περιστατικό. Ο ιστορικός Πολύβιος, που είναι η βασική πηγή για τα γεγονότα της πολιορκίας των Συρακουσών, μας δίνει μια διαφορετική εκδοχή για το θάνατό του Αρχιμήδη και το ίδιο συμβαίνει με μεταγενέστερους έγκυρους αρχαίους συγγραφείς, όπως ο Πλούταρχος και ο Τίτος Λίβιος.

Μόνο ο Valerius Maximus, που έγραψε 9 τόμους με ιστορικά ανέκδοτα στο πρώτο μισό του 1ου αι. μ.Χ., μας μεταφέρει ότι ο Αρχιμήδης είπε μια παραπλήσια φράση: Noli, obsecro, istum disturbare, που σημαίνει «μην το χαλάσεις αυτό σε παρακαλώ πολύ». Η αφήγηση του Valerius Maximus είναι αυτή που εισάγει και τα στοιχεία της άμμου και των κύκλων στην ιστορία του θανάτου του Αρχιμήδη, παρόλο που τα στοιχεία αυτά δεν συμπεριλαμβάνονται στην τελική ατάκα —κατά τον Valerius Maximus— προς τον Ρωμαίο στρατιώτη.

Σε ολόκληρη την αρχαία γραμματεία δεν υπάρχει κάτι άλλο πιο κοντινό στη φράση από την εκδοχή του Valerius Maximus, και αυτό γεννά βάσιμες αμφιβολίες για τη γνησιότητά της με τη μορφή με την οποία σώζεται σήμερα.

Το δεδομένο είναι λοιπόν ότι η φράση δεν ήταν γνωστή στην αρχαιότητα αλλά εμφανίστηκε μυστηριωδώς στα νεώτερα χρόνια. Αυτό μπορεί να σημαίνει μόνο ένα πράγμα: Πρόκειται για κατασκεύασμα. Το πότε και από ποιον παραμένει άγνωστο. Τελικά έχουμε να κάνουμε με μια αντιπροσωπευτικά απόκρυφη φράση με την έννοια ότι δεν υπάρχουν χειροπιαστές αποδείξεις για την αυθεντικότητά της, αλλά παρ’ όλα αυτά θεωρείται για κάποιον άγνωστο (και μυστικό;) λόγο σωστή.

Η πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι στο πέρασμα των αιώνων η εκδοχή του Valerius Maximus επιβίωσε και μεταλλάχθηκε σε μια λιγότερη πεζή έκφραση και έγινε “Noli turbare circulos meos” ενσωματώνοντας την πληροφορία ότι ο Αρχιμήδης έκανε κύκλους [στην άμμο] όταν τον βρήκε ο Ρωμαίος.
Αυτή η λατινική φράση, που άρχισε να κυκλοφορεί επί Διαφωτισμού, μεταφράστηκε στην Καθαρεύουσα σχετικά πρόσφατα, και σίγουρα όχι νωρίτερα από τον 19ο αιώνα, καθώς πιο πριν δεν υπάρχει σε κανένα κείμενο.

Άρα η φράση είναι απλά μια (ωραία) επινόηση, και τα τελευταία λόγια του Αρχιμήδη δεν ήταν ακριβώς το «Μη μου τους κύκλους τάραττε». Παρ’ όλ αυτά, η φράση έχει ταυτιστεί με τον Αρχιμήδη και συμπεριλαμβάνεται στο Γνωμικολογικόν αποδιδόμενη σε αυτόν, με την παρατήρηση ότι μάλλον πρόκειται για νεώτερη επινόηση.

Η φράση αυτή σήμερα

Αυτή του η φράση έμεινε στην ιστορία και την χρησιμοποιούμε ακόμα και σήμερα όταν θέλουμε ευγενικά και εντυπωσιακά να ζητήσουμε από κάποιον να μας αφήσει να κάνουμε τη δουλειά μας χωρίς να μας ενοχλεί.

Η φράση αυτή ανήκει στην κατηγορία των Αρχαίων Γνωμικών και υπάρχουν πάρα πολλά ακόμα που ειπώθηκαν από αρχαίους Έλληνες, και όχι μόνο. Μερικά από αυτά μπορείτε να διαβάσετε στη συνέχεια.

1. Πάντα κατ’ αριθμόν γίγνονται … αυτό το είπε ο Πυθαγόρας ο Σάμιος, ο οποίος είχε αναπτύξει μια εντυπωσιακή θεωρία σχετικά με τις ονομασίες των αριθμών και μαζί με τους Πυθαγόρειους-υποστηρικτές του πίστευαν ότι «τα πάντα μοιάζουν σε αριθμό».
2. Γραμμή δε μήκος απλατές … το οποίο ακούστηκε από τον Αλεξανδρινό Μαθηματικό, Ευκλείδη για να τονίσει το άπειρο μήκος μιας ευθείας γραμμής και φυσικά
3. Αριθμός άπειρος πλήθει … από το στόμα του Έλληνα φιλόσοφου Πλάτωνα, η βιβλιογραφία του οποίου βρίθει από εξαιρετικά εμφυολογήματα.

Όπως αντιλαμβάνεστε όλα αυτά δεν τελειώνουν εδώ αλλά, υπάρχουν πάρα πολλά, τα οποία ειπώθηκαν ανά τους αιώνες από αξιόλογους επιστήμονες Μαθηματικούς, Φυσικούς, Φιλοσόφους, Ποιητές, Συγγραφείς και άλλους.

• Τα καθαρά Μαθηματικά είναι, κατά κάποιο τρόπο, η ποίηση των λογικών ιδεών … Αλβέρτος Αϊνστάιν, 1879-1955, Γερμανός φυσικός
• Ο μεγάλος Αρχιτέκτονας του Σύμπαντος αρχίζει να μοιάζει τώρα σαν ένας γνήσιος μαθηματικός … James Jeans, 1877-1946, Βρετανός φυσικός & μαθηματικός
• Φτασμένες οι προλήψεις σε μια καθαρότητα μαθηματική, μας οδηγούν στη βαθύτερη γνώση του κόσμου …Οδυσσέας Ελύτης, 1911-1996, Ποιητής, Νόμπελ 1979
• Αν μπορούσα να κοιμηθώ και να ξυπνήσω μετά από χίλια χρόνια, το πρώτο πράγμα που θα ρωτούσα θα ήταν: Αποδείχθηκε η υπόθεση του Riemann; … David_Hilbert, 1862-1943, Γερμανός Μαθηματικός
• Αισθάνομαι σαν παιδί που παίζει στην αμμουδιά, ενώ μπροστά του βρίσκονται ατελείωτοι και ανεξερεύνητοι ωκεανοί … Ισαάκ Νεύτων, 1643-1727, Άγγλος φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος, φιλόσοφος, αλχημιστής και θεολόγος
• Αν οι αριθμοί δεν είναι όμορφοι, δεν ξέρω τι είναι όμορφο…Paul Erdős, 1913-1996, Ούγγρος Μαθηματικός

Πηγή :  Μαθηματική Κοινότητα